Hét dilemma van impactondernemen: waardecreatie voor jezelf of voor de gemeenschap?

In de wereld van vandaag worden maatschappelijke uitdagingen steeds groter en complexer. Het huidige systeem schiet steeds vaker tekort. Of het nu om de zorg, het onderwijs, het sociale domein of het openbaar vervoer gaat, niet alle publieke voorzieningen zijn meer op de juiste manier ingericht om alle burgers te bedienen

Steeds meer impactondernemers komen daarom in actie en starten alternatieve publieke faciliteiten. Denk aan talentinitiatieven om mensen met afstand tot de arbeidsmarkt te helpen. Deze categorie ondernemers wil vooral positieve verandering teweeg te brengen.

Impact ondernemen is mooi, maar niet eenvoudig. Wat kom je in je impact-reis tegen als je vanuit je idealen een impact onderneming start?

Een voorbeeld

Graag neem ik je mee naar een klein afgelegen dorpje in een droog en dor gebied waar schoon drinkwater schaars was. De gezondheid en het welzijn van de gemeenschap werd hierdoor bedreigd. Op een dag besloot een impactondernemer, genaamd David, om een waterput te slaan voor deze gemeenschap, zijn manier om een positieve verandering teweeg te brengen.

David geloofde sterk in het concept van 'The Commons' en wilde ervoor zorgen dat de waterput voor iedereen toegankelijk was, ongeacht hun sociale of economische status. Vol idealisme en gedrevenheid begon hij aan het project. Hij werkte hard om fondsen te werven en vond een betrouwbaar boorbedrijf dat hem hielp bij het realiseren van deze nobele ambitie. De gemeenschap was David dankbaar voor het realiseren van de waterput.

Wat zijn The Commons?

The commons zijn hulpbronnen die door iedereen uit een groep of samenleving gebruikt mogen worden. Denk aan gezamenlijke grond in of bij een dorp. Het kan ook gaan over schoon water, lucht, informatiebronnen of kennis en cultuur. De hulpbronnen kunnen privé-eigendom zijn, maar de eigenaar geeft voor bepaalde vormen van gebruik toestemming. Bijvoorbeeld dat schapen op zijn/haar weidegrond mogen grazen.

Onverwachte uitdagingen

De eerste paar maanden verliepen voorspoedig. De waterput leverde het hele dorp schoon water. De dorpsbewoners waren blij over het gemak waarmee ze nu toegang hadden tot deze essentiële bron. Het hele dorp bloeide op.

Na verloop van tijd, ontstonden er uitdagingen. David werd geconfronteerd met de kosten van het project, die aanzienlijk hoger waren dan hij vooraf had ingeschat. Hij had veel tijd, energie en middelen geïnvesteerd in de waterput en realiseerde zich dat hij het zich niet kon veroorloven om alles gratis te blijven aanbieden.

Hoewel hij oorspronkelijk beloofd had dat de toegang tot het water voor de gemeenschap gratis zou zijn, begon hij na te denken over manieren om zijn investering terug te verdienen. Hij overwoog om een kleine vergoeding te vragen aan de dorpsbewoners om het waterputproject duurzaam te houden.

Er speelde ook nog iets anders mee: zijn reis begon vanuit de intentie om een bijdrage te leveren aan een hoger doel, een watervoorziening voor iedereen toegankelijk maken. Maar, naar mate zijn impact-reis vorderde, begon zijn behoefte aan een duurzaam inkomen voor zichzelf te botsen met zijn oorspronkelijke intentie om onvoorwaardelijke hulp te bieden aan de gemeenschap. Ook kreeg hij het gevoel dat zijn investering in energie, tijd en geld niet meer in verhouding stond tot wat hij zelf hiervan weer terugkreeg.

Dit bracht David in een innerlijk conflict. Enerzijds wilde hij het ideaal van 'The Commons' trouw blijven en een toegankelijke watervoorziening voor de gemeenschap garanderen, anderzijds had hij zelf ook echt inkomen nodig.

De beslissing van David om een kleine vergoeding te vragen zorgde echter voor verdeeldheid in de gemeenschap. Sommige inwoners waren van mening dat water een basisbehoefte is en dat het daarom niet eerlijk is om hen ervoor te laten betalen. Ze voelden zich in de steek gelaten door David, die in eerste instantie beloofde dat het waterputproject volledig gratis toegankelijk zou zijn voor iedereen.

Dilemma: waardecreatie voor jezelf of voor de gemeenschap?

Het verhaal van David illustreert een veel voorkomend dilemma waarmee impactondernemers worden geconfronteerd bij het opstarten van hun eigen impact onderneming. Deze onderneming moet de impactondernemer enerzijds van zijn/haar inkomen voorzien, terwijl het anderzijds een publieke faciliteit is geworden die geld kost om beschikbaar te maken en te houden.

Net als bij regulier ondernemerschap, is er bij impactondernemerschap sprake van ondernemersrisico en een enorme inspanning door de ondernemer die vanuit het niets een bedrijf of faciliteit opbouwt. Een reguliere ondernemer bouwt met zijn/haar bedrijf een stukje kapitaal voor zichzelf op. Voor nu, óf voor later. Hij kan ervoor kiezen de winst in het bedrijf te investeren, óf aan zichzelf uit te keren. De impactondernemer legt zijn/haar bedrijf in feite ‘in het midden’ en stelt zijn creatie (gedeeltelijk) beschikbaar aan de samenleving. Daarmee keert de impactondernemer zijn winst aan de samenleving uit.

Gemeenschappelijke bronnen

Hoe ontstaat dit dilemma nu? Daarvoor is het van belang het concept van ‘The Commons’ te begrijpen. ‘The Commons’ gaat over hulpbronnen die beheerd worden door de gemeenschap. Deze bronnen kunnen zowel in particulier als collectief bezit zijn. Denk bijvoorbeeld aan natuurlijke hulpbronnen zoals water en land, maar ook aan kennis en cultuur. Een veel gebruikt voorbeeld van een natuurlijke hulpbron is een weide die door iedereen mag worden gebruikt. Een voorbeeld van een hulpbron op het gebied van kennis is Wikipedia.

Meer achtergrond over ‘The Commons’ vind je ook in deze podcast van George Monbiot bij De Correspondent: Het bizarste idee dat de mens ooit bedacht: dat je een stukje grond kunt bezitten.

Voor impactondernemers zoals David is 'The Commons' een aantrekkelijk concept omdat het de nadruk legt op gemeenschappelijke en duurzame oplossingen voor maatschappelijke uitdagingen. Het idee is dat gedeelde verantwoordelijkheid en toegang tot essentiële hulpbronnen de samenleving als geheel versterken.

De balans tussen inkomen en Impact

De ervaring van David met het waterputproject maakt een cruciale kwestie voor impactondernemers zichtbaar: hoe zorg je voor een goede balans tussen het genereren van een duurzaam inkomen en het maken van maatschappelijke impact?

Hoewel idealisme een krachtige drijfveer is voor impactondernemers, moeten ze ook realistisch zijn over de behoefte aan inkomsten. Zowel inkomsten om hun initiatief voort te kunnen zetten, als het inkomen dat ze zelf nodig hebben in ruil voor de investeringen die zij in het initiatief doen. Het vinden van deze balans is geen gemakkelijke opgave.

Het helpt om onderscheid te maken tussen de financieringsvraag van het initiatief én de inkomensbehoefte van jou als impactondernemer. Door deze twee elementen uit elkaar te houden ontstaan er daarmee twee financieringsvragen:

1.     die van het initiatief

2.     en die van jezelf.

Het inzicht in deze twee benodigde geldstromen kan ertoe leiden dat je als impact ondernemer de keuze moet maken om na een bepaalde ontwikkelfase van het initiatief het stokje aan anderen over te dragen. Zij kunnen vervolgens op hun manier het initiatief verder brengen. Jij maakt dan als impactondernemer je handen vrij om op zoek te gaan naar een uitdaging waarin de balans tussen jouw impact en inkomen weer beter aansluit bij de behoefte van dat moment.

Dit artike lis geschreven voor Pioniersmagazine op 14 oktober 2023